Σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στα νησιά Σέτλαντ, βόρεια της Σκωτίας, για τα εμπόδια και τις προοπτικές ανάπτυξης των απομακρυσμένων νησιών της ΕΕ μίλησε εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών ο κ. Σπύρος Σπυρίδων.
Ως γενικός εισηγητής δε, πρόσφατα στην Επιτροπή των Περιφερειών για την αξιολόγηση της πολιτικής για τις Μεταφορές της ΕΕ, εστιάστηκε στην σημασία που έχει για την ανάπτυξη και την βιωσιμότητα των νησιών η ύπαρξη ενός ασφαλούς, ποιοτικού, αξιόπιστου και προσιτού κόστους μεταφορικού δικτύου.
Ο κ. Σπυρίδων αναφέρθηκε επίσης στα μειονεκτήματα, τις δυσκολίες αλλά και τις προκλήσεις και τις δυνατότητες που χαρακτηρίζουν τις νησιωτικές περιοχές και πρότεινε μεταξύ των άλλων την δημιουργία ειδικών Ευρωπαϊκών προγραμμάτων που να αφορούν αποκλειστικά τα νησιά.
Χαρακτηριστικά είπε: Αν συμφωνήσουμε ότι η πολιτική της συνοχής, η οποία μάλιστα εκτείνεται πέρα από την οικονομική και την κοινωνική συνοχή, είναι ο πραγματικός στόχος της ΕΕ, τότε πρέπει να αποδεχθούμε ότι δεν μπορεί να υπάρχουν πολίτες της ΕΕ που να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση λόγω της περιοχής που ζουν και εργάζονται. ‘Όπως δυστυχώς βρίσκονται σήμερα οι νησιώτες.
Αναλυτικα η ομιλία του Σ. Σπυρίδων:
Αγαπητές κυρίες, αγαπητοί κύριοι,
Συμμετέχοντας σε αυτό το πολὐ ενδιαφἐρον σεμινάριο, σήμερα στο Lerwick, εἰχα την ευκαιρία να εμπλουτἰσω σημαντικά τις μέχρι τώρα γνώσεις μου για τις δυσκολἰες αλλά και για τις προκλήσεις του νησιωτικοὐ μας χώρου και ιδιαίτερα των νησιών, ὀπως το Lerwick, που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τον γεωγραφικό, και όχι μόνο, πυρήνα της ΕΕ.
Αν συμφωνήσουμε ότι η βασική πολιτική της ΕΕ είναι εκείνη της εδαφικής συνοχής η ἐννοια της οποἰας, ως γνωστό, εκτείνεται πἐρα από την οικονομική και κοινωνική συνοχή, τότε πρἐπει παράλληλα να αποδεχτούμε ότι οι πολἰτες της ΕΕ δεν πρἐπει να τίθενται σε μειονεκτική θἐση λὀγω της περιοχής που ζουν και να εργάζονται.
Ο νησιωτικός λοιπόν χώρος της ΕΕ, και αυτό το γνωρίζω καλά έχοντας διατελέσει επἰ 16 χρόνια Δήμαρχος σε μικρό νησί, δρα περιοριστικά στην υλοποίηση της πολιτικής της συνοχής, με κυμαινόμενη φυσικά ένταση η οποία είναι πολύ εμφανής ή ρεαλιστικότερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη και την κοινωνικο-οικονομική βιωσιμότητα στα απομεμακρυσμένα, με την έννοια όχι μόνο της απόστασης, νησιά μας.
Κυρίες και Κύριοι
Σχετικά πρόσφατα, είχα την ευκαιρία και την ευθύνη να είμαι εισηγητής στη γνωμοδότηση για την πορεία της Λευκής Βίβλου για τις μεταφορές. Ένα νευραλγικό τομέα, που επηρεάζει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό όλους σχεδόν τους κλάδους της οικονομίας, και αποτελεί κλειδί για την επίτευξη του θεμελιώδους στόχου της ΕΕ αφού ένα ποιοτικό, ασφαλές και αξιόπιστο μεταφορικό δίκτυο συμβάλει στην επιτάχυνση της χωρικής συνοχής.
Στην γνωμοδότηση αυτή αναδείξαμε τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τομέας των μεταφορών στις νησιωτικές περιοχές της ΕΕ, προβλήματα που κυρίως προέρχονται από την γεωγραφική ασυνέχεια και την απόστασή τους από τις περιοχές συσσώρευσης οικονομικών δραστηριοτήτων, που σίγουρα δεν είναι ο νησιωτικός χώρος.
Είναι λοιπόν προφανές ότι τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο και σε Εθνικό και Περιφερειακό επίπεδο απαιτείται μία σειρά δημόσιων πολιτικών για τα νησιά μας, που θα στοχεύουν τόσο στην μείωση των παραγόντων που ευθύνονται για την αναπτυξιακή υστέρηση, όσο και στην επιθετική μεγιστοποίηση των αναπτυξιακών ευκαιριών που σίγουρα έχουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, όλα τα νησιά μας.
Η ανάδειξη των ιδιαίτερων πολιτισμών που έχουν διαμορφωθεί από την φυσική τους απομόνωση, η ποιότητα ζωής, η κατά κανόνα χαμηλή ρύπανση, η ηρεμία και η μορφή του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, αποτελούν σημαντικό πλεονέκτημα για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Επίσης δεν πρέπει να παραβλέπεται η σημαντική γεωπολιτική σημασία που έχουν πολλά από τα απομεμακρυσμένα κυρίως νησιά.
Η εύκολη, και προσιτού κόστους, προσπελασιμότητα, οι ασφαλείς και ποιοτικές μεταφορές αγαθών από και προς τους νησιωτικούς χώρους, καθώς η εκπλήρωση των προϋποθέσεων για ικανοποιητική (ιδίως στα νησιωτικά συμπλέγματα) ενδοπεριφερειακή διακίνηση αγαθών και ανθρώπων, αποτελούν πολιτική-κλειδί για την βιώσιμη ανάπτυξη των περιοχών αυτών.
Για την προσέγγιση όμως των στόχων αυτών απαιτούνται συντονισμένες πολιτικές, βασισμένες στις αρχές της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, της επικουρικότητας και της εγγύτητας.
Η δημιουργία για παράδειγμα ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος για την νησιωτικότητα, στα πρότυπα του interreg-Ευρώπη με αποκλειστικούς αποδέκτες τα νησιά, θα μπορούσε να αποτελέσει μία πρόταση που μαζί με την αξιοποίηση καινοτομικών προσεγγίσεων που έχουν αναπτυχθεί από άλλα προγράμματα (όπως το HORIZON 2020 κ.α.) μπορούν να ενισχύσουν πρακτικά πιλοτικές δράσεις που τα αποτελέσματά τους θα αναδιαμορφώσουν πιθανά υπάρχουσες πολιτικές συνοχής για τις νησιωτικές περιοχές και ιδιαίτερα για τα απομεμακρυσμένα νησιά.
Η Γαλάζια ανάπτυξη, η βιώσιμη δηλαδή αξιοποίηση του θαλάσσιου πλούτου, θα πρέπει να αποτελεί ένα από τους βασικούς στόχους στα περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα των περιοχών αυτών .
Τα χρηματοδοτικά όμως εργαλεία και οι υπάρχοντες σχεδιασμοί για τις μεταφορές, μάλλον ευνοούν τις κεντρικές συνδέσεις και διασυνδέσεις, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την προσβασιμότητα στις απομακρυσμένες ή τις συνοριακές περιοχές. Τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών, το Πρόγραμμα «Συνδέοντας την Ευρώπη» αλλά και ο σχεδιασμός των διαρθρωτικών ταμείων με βάση κριτήρια που δεν λαμβάνουν υπ’ όψιν τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, διαμορφώνουν συνθήκες που δυσχεραίνουν τις αναπτυξιακές προσπάθειες των νησιωτών, κυρίως όσον αφορά στη δυνατότητα χρηματοδότησης μεγάλων έργων υποδομών.
Το Ευρωπαϊκό επενδυτικό Σχέδιο του Προέδρου της Επιτροπής Ζαν Κλωντ Γιούνκερ εσχάτως προσφέρει ασφαλώς τη δυνατότητα να χρηματοδοτηθούν οι απαραίτητες υποδομές στο νησιωτικό χώρο, και μια καλή ιδέα θα ήταν, προκειμένου να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα των επενδύσεων, να επιδιωχθούν συμπράξεις μεταξύ των ενδιαφερομένων τοπικών αρχών ούτως ώστε να εξομαλύνονται οι αυξομειώσεις στην κίνηση και τη χρήση των υποδομών. Ο προσεκτικός σχεδιασμός που απαιτείται θα πρέπει να συνδυάζει τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις, τις ανάγκες των παρόχων του μεταφορικού έργου και τη θέσπιση ενός εύλογου κόστους για τους χρήστες.
Οι Εθνικές κυβερνήσεις και η ΕΕ πρέπει γενικά να επιτρέπουν περισσότερη ευελιξία στο σχεδιασμό και την επιλεξιμότητα των προγραμμάτων, ούτως ώστε να αντιμετωπίζονται πιό αποτελεσματικά οι ιδιαίτερες προκλήσεις του νησιωτικού χώρου. Θα ήταν δε πολύ θετικό αν όλες οι πολιτικές της ΕΕ εξετάζονταν και ως προς τις επιπτώσεις τους στο νησιωτικό χώρο, ακριβώς όπως εξετάζονται ως προς τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Όπου είναι εφικτό πρέπει να προωθούνται οι αναγκαίες προσαρμογές, πάντα σταθμίζοντας το ενδεχόμενο όφελος έναντι του κόστους της εξαίρεσης.
Ευρύτερα επίσης θέματα μεταφορών, που όμως επηρεάζουν ιδιαίτερα το νησιωτικό χώρο, είναι οι διαμορφούμενες συνθήκες για τους θαλάσσιους αυτοκινητοδρόμους, η πολιτική του Ενιαίου εναερίου χώρου και άλλες. Ειδικά για τα θέματα προστασίας περιβάλλοντος, οι πολιτικές προώθησης αντιρρυπαντικών τεχνολογιών κυρίως στα καύσιμα, αποτελούν σημαντικό βήμα και ευλόγως μας αφορούν.
Θέλω όμως εδώ να κάνω μία παρατήρηση: οι όποιες προτάσεις πρέπει πάντα να λαμβάνουν υπόψιν τους τις τεχνολογικές και οικονομικές δυνατότητες εκείνων που παρέχουν υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος όπως είναι το μεταφορικό έργο, προκειμένου να αποφευχθούν αρνητικές συνέπειες σε θέματα ζωτικής σημασίας για τους νησιωτικούς πληθυσμούς. Η αναζήτηση της χρυσής τομής, η πρόβλεψη εύλογου διαστήματος προσαρμογής σε τυχόν νέες τεχνολογίες και πιθανές εξαιρέσεις είναι κλειδί για την διατήρηση της όποιας ανταγωνιστικότητας των νησιών.
Η ουσιαστική διαβούλευση και η μελέτη των επιπτώσεων απαιτούνται εκ των ων ουκ άνευ για την επιτυχία των αλλαγών και η εφαρμογή των αρχών της καλής νομοθέτησης σίγουρα θα συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση.
Η ανταγωνιστικότητα των περιφερειών μας περνά όμως και από τις άυλες μεταφορές. Η εξάπλωση του Διαδικτύου, οι γρήγορες ταχύτητες και η διαμόρφωση του θεσμικού περιβάλλοντος που θα επιτρέπει, κατά προτεραιότητα για τις εξόχως απόκεντρες περιοχές όπως τα νησιά, την προώθηση της χρήσης των νέων τεχνολογιών σε όλο το φάσμα της διοίκησης, θα συμβάλουν σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, των επιχειρήσεων και των επισκεπτών. Οι ηλεκτρονικές αγορές – και κατ’ επέκταση η αύξηση του ανταγωνισμού- απαιτούν εκτός από το διαδίκτυο, πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων των καταναλωτών προκειμένου να διαμορφωθεί το απαραίτητο κλίμα εμπιστοσύνης.
Οι συναλλαγές με το Δημόσιο απαιτούν εξοικείωση του διοικητικού μηχανισμού και των χρηστών, εκπαίδευση και νομοθετικές διευκολύνσεις. Η τηλε-ιατρική και η τηλεκπαίδευση απαιτούν ευκρίνεια και αξιόπιστες συνδέσεις. Επομένως χρειάζονται συγχρόνως επενδύσεις, εξοικείωση και αλλαγή νοοτροπίας, ούτως ώστε να εκμεταλλευτούμε στο έπακρο τις δυνατότητες που ήδη υπάρχουν.
Αν και εκτός της θεματικής των μεταφορών, θέλω να κάνω μία αναφορά στο σημαντικό ενεργειακό δυναμικό των νησιών, που σήμερα σε πολλές περιπτώσεις παραμένει ανεκμετάλλευτο. Τα νησιά έχουν μόνο να κερδίσουν από αυτό το φυσικό δώρο που έχουν. Με σεβασμό στον πολιτισμό και στο περιβάλλον, θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η παραγωγή και χρήση καθαρών μορφών ενέργειας, με συνεπείς και μακροχρόνιες πολιτικές στήριξης του τομέα, ως επενδυτική ευκαιρία και λύση στο βασικό πρόβλημα της ενεργειακής διασύνδεσης.
Τέλος, για τα περισσότερα νησιά η τουριστική δραστηριότητα αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος. Η προσέλκυση τουριστών όμως σημαίνει αξιόπιστη και οικονομικά προσιτή δυνατότητα προσπελασιμότητας, καλές υποδομές μεταφορών και υγείας, προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, καθαριότητα, συνέπεια, διαφοροποίηση του παρεχόμενου προϊόντος, και αναζήτησή νέων αγορών.
Κύριες και Κύριοι
Ο νησιωτικός πλούτος της Ευρώπης που είναι η ποικιλομορφία των νησιών της, ως προς το μέγεθος, τον πληθυσμό, την απόσταση από την ηπειρωτική χώρα και τις εγκατεστημένες δραστηριότητες, την κουλτούρα των κατοίκων τους, δεν επιτρέπει τις περισσότερες φορές εφαρμογή ενιαίων πολιτικών.
Πρέπει λοιπόν η κάθε ενότητα ξεχωριστά αλλά παράλληλα με ανταλλαγή καλών πρακτικών και συνεργασία, αξιοποιώντας, απαραίτητα για τον σκοπό αυτό, ευέλικτα αναπτυξιακά εργαλεία, να βρούμε πώς θα αναδεικνύουμε και θα εκμεταλλευόμαστε τα πλεονεκτήματα του τόπου μας και πώς θα αντισταθμίσουμε τα μειονεκτήματα.
Οι εργασίες αυτού του σεμιναρίου έχουν ήδη βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση, αναδεικνύοντας πολλές πτυχές των δυσκολιών, αλλά και προτείνοντας λύσεις.
Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι πάντα χρήσιμες και για αυτό θέλω να συγχαρώ όλους όσους εργάστηκαν για την επιτυχία της σημερινής συνάντησης και βεβαίως για την εξαιρετική φιλοξενία, κάτι που δεν με εκπλήττει γιατί είναι κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα της ιδιοσυγκρασίας και της κουλτούρας όλων των κατοίκων των νησιών μας.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.